Ngay trong khu vực Quần thể danh thắng Tràng An – Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới tại Ninh Bình có một ngôi đền vô cùng đặc biệt. Đền Thượng Thái Sơn (xã Sơn Lai, huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình) - nơi thờ công chúa nước Lào với danh xưng Nhồi Hoa công chúa, được nhân dân sùng bái như một danh nhân đất Việt.
Đền Thượng Thái Sơn tọa lạc trên đỉnh đồi, nằm giữa không gian làng quê yên bình với núi đồi hùng vĩ. Đường đi lên đền được bao quanh cây cối xanh mướt, trong đó có rất nhiều cây lim hàng trăm năm tuổi.
GS Đặng Cảnh Khanh - Chủ tịch HĐKH Quỹ Văn Hiến Việt Nam cho hay, trong lịch sử có một vị Công chúa nước Lào tên phiên âm Tiếng Việt là Nhồi Hoa theo lệnh vua cha đã đem vài trăm con voi sang giúp nước Việt đánh giặc. Sau khi giao xong đàn voi, trên đường trở về không may công chúa lâm bệnh.
Công chúa Nhồi Hoa lâm bệnh tại khu vực đồi Đền. Khi ấy các binh lính phải hạ trại đóng hai đồn thành dinh lũy để lo thuốc thang cho bà. Sau một thời gian được các thái y hết lòng cứu chữa nhưng bệnh tình không thuyên giảm. Công chúa đã qua đời tại trại đóng trên đồi Đền.
Được sứ giả báo về triều đình Đại Việt, vua Lê Thánh Tông đã cho cho quân thần về làm lễ, an táng tại khu vực đồi Đền, xây khu lăng mộ và cho lập đền thờ công chúa ngay tại đó. Trải qua hàng trăm năm, ngôi đền thờ của công chúa Nhồi Hoa đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh, thành phố.
Hiện nay di tích gồm 3 tòa, tòa Trung Đường và Hậu cung còn giữ nguyên vẹn kiến trúc “Tiền đao Hậu đấu”. Kiến trúc với mái ngói lợp vẩy, cửa được làm theo lối chân quay và có then cài. Các bậc cửa được làm bằng gỗ cao hơn 30cm. Mái được nâng đỡ bởi hệ thống 4 cột cái cùng 12 cột quân, tất cả các cột được làm hoàn toàn bằng gỗ lim và được chạm khắc rất tinh xảo
Bên trong hậu cung di tích đền Thượng Thái Sơn còn lưu giữ được ban thờ có ảnh công chúa chạm trên gỗ và nhiều đồ thờ có giá trị.
Di tích luôn được chính quyền, nhân dân trong vùng trông coi, bảo vệ, trùng tu tôn tạo, hơn nữa hiện nay đền Thượng Thái Sơn nằm trong khu vực Quần thể danh thắng Tràng An - di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới.
Đặc biệt là 4 sắc phong triều Nguyễn, trong đó có sắc phong vào ngày 12 tháng 1 năm Tự Đức thứ 6 (1852) phong cho bà mỹ tự “Linh Quang Huyền Cảm Diễm Quyên Nhàn Uyển chi thần”. Sắc phong ngày 25 tháng 7 năm Khải Định thứ 9 (1924), bà được phong là Thượng đẳng thần
Đền thờ được UBND tỉnh Ninh Bình công nhận là di tích cấp tỉnh năm 2007.
Trước cửa hậu cung có hai tượng voi chầu.
Lăng Công chúa nước Lào nằm cạnh bên đền thờ. Vào các ngày rằm, mùng một nhân dân trong vùng đều dọn dẹp khuôn viên đền và thắp hương lễ bái, sùng kính Công chúa Nhồi Hoa như một danh nhân đất Việt.
Ông Bùi Văn Mạnh, Phó Giám đốc Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình cho biết, hằng năm, tại di tích diễn ra lễ hội truyền thống vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch. Trong lễ hội đặc biệt có phần múa hát theo điệu Chăm Pa (điệu múa hát cổ truyền của nước Lào) để tưởng nhớ về công lao của công chúa Nhồi Hoa và bảo tồn và tôn vinh truyền thống hữu nghị tốt đẹp của hai dân tộc Việt – Lào
